Nowy raport WiseEuropa analizujący strategie transformacji regionów węglowych wskazuje, że powodzenie tego procesu zależy od jego pełnej integracji z szerszą polityką rozwojową państwa. Autorzy opracowania podkreślają, że obecny model transformacji w Polsce cechuje się dużą fragmentaryzacją i brakiem konsekwencji w realizacji długoterminowych celów.
Eksperci zidentyfikowali siedem kluczowych rekomendacji, które mogą zapewnić skuteczność i stabilność procesu odchodzenia od węgla:
1. Powołanie silnego koordynatora transformacji i opracowanie spójnej strategii – utworzenie dedykowanej instytucji lub międzyresortowego zespołu z jasnym mandatem i zasobami, przyjęcie wieloletniej strategii transformacji jako oficjalnego dokumentu rządowego oraz zagwarantowanie stabilności polityki poprzez ponadpartyjne porozumienie.
2. Stworzenie platformy dialogu i zawarcie nowego „kontraktu społecznego” – powołanie Rady Transformacji Regionów Węglowych z udziałem wszystkich kluczowych interesariuszy, renegocjacja umowy społecznej określającej harmonogram zmian oraz uruchomienie lokalnych komisji konsultacyjnych.
3. Wsparcie pracowników – indywidualne programy przekwalifikowania, zachęty dla pracodawców spoza górnictwa, wsparcie psychologiczne i społeczne, transfer kompetencji do sektora publicznego oraz udoskonalenie istniejących osłon socjalnych.
4. Dywersyfikacja gospodarcza regionów – szczegółowa analiza potencjału każdego regionu, pakiet zachęt inwestycyjnych dla nowych branż, wsparcie lokalnej przedsiębiorczości i MŚP oraz inwestycje w kapitał ludzki dostosowane do przyszłych potrzeb rynku pracy.
5. Rewitalizacja terenów pogórniczych – inwentaryzacja i plan zagospodarowania każdego terenu poprzemysłowego, zapewnienie finansowania rekultywacji, adaptacja wybranej infrastruktury górniczej do nowych technologii oraz odnowa osiedli i infrastruktury komunalnej.
6. Zapewnienie transparentności wydatkowania środków – ustalenie mierzalnych celów dla funduszy transformacyjnych, niezależny monitoring i kontrola wydatków, pełna transparentność projektów oraz powiązanie wsparcia finansowego z osiąganymi rezultatami.
7. Dostosowanie ram prawno-regulacyjnych – ustawowe usankcjonowanie harmonogramu odchodzenia od węgla, nowelizacja przepisów blokujących rozwój nowych branż, synchronizacja polityki transformacji z innymi politykami rozwojowymi oraz wprowadzenie mechanizmu regularnej ewaluacji i korekty działań.
Raport podkreśla, że transformacja regionów węglowych to proces długofalowy, wymagający elastyczności i dostosowywania polityk do zmieniających się warunków. Autorzy zaznaczają, że choć wiele działań nie przyniesie natychmiastowych efektów, konsekwentna realizacja przedstawionych rekomendacji zwiększy szanse na sukces i pozwoli ograniczyć ryzyka gospodarcze i społeczne związane z wygaszaniem sektora węglowego.
