Niemal wszyscy Polacy (87%) wiedzą o szkodliwości zanieczyszczeń powietrza dla zdrowia, a 67% badanych lub ich bliskich doświadczyło dolegliwości spowodowanych złą jakością powietrza. Jednocześnie ponad połowa obywateli uważa, że państwo robi za mało, by poradzić sobie z problemem smogu – wynika z największego dotychczas badania opinii Polaków na temat zanieczyszczenia powietrza.
Fundacja More in Common Polska we współpracy z Polskim Alarmem Smogowym i agencją Profeina przeprowadziła wiosną 2025 roku kompleksowe badanie postaw wobec zagadnień związanych z zanieczyszczonym powietrzem. Raport „Pełną piersią? Polki i Polacy o smogu i jakości powietrza” oparty został na badaniu ilościowym na próbie 2400 respondentów oraz wywiadach fokusowych.
Smog bardziej doskwiera mieszkańcom dużych miast
Zła jakość powietrza jest wyraźnie bardziej istotna dla mieszkańców dużych miast (40%) niż dla ogółu społeczeństwa (17%). Dla mieszkańców Krakowa, Katowic i Wrocławia urasta wręcz do rangi największego lokalnego problemu.
„Po niemal 10 latach walki o czyste powietrze, smog osadził się w naszej świadomości jako jeden z problemów, które powinny być rozwiązane przez rządzących” – mówi Anna Dworakowska z Polskiego Alarmu Smogowego. Podkreśla jednak, że wciąż sporo osób kojarzy zanieczyszczenie powietrza jako problem miejski, podczas gdy smogowi rekordziści to przede wszystkim mniejsze miejscowości ze względu na „kopciuchy” – stare kotły na węgiel i drewno.
Źródła zanieczyszczeń i postępy w walce ze smogiem
Według danych KOBiZE, za 85% emisji pyłów PM2.5 w skali kraju odpowiadają domowe źródła ogrzewania spalające węgiel i drewno. W dużych miastach dodatkowym wyzwaniem są tlenki azotu pochodzące ze spalin samochodowych.
GIOŚ wykazuje stopniową poprawę powietrza – między 2015 a 2024 rokiem średnioroczne stężenie pyłów PM2.5 spadło o 35%. Przez 7 lat trwania programu Czyste Powietrze wymieniono milion kopciuchów. Dzięki temu w najbardziej zanieczyszczonych miastach udało się znacząco ograniczyć problem: Rybnik zmniejszył liczbę dni smogowych ze 134 w 2014 roku do 23 w 2024, a Kraków ze średnio 137 do 32 dni rocznie.
Uchwały antysmogowe obowiązują obecnie w 14 z 16 województw, obejmując 93,4% mieszkańców Polski. Od lipca 2024 działa w Warszawie pierwsza strefa czystego transportu.
Wciąż duże wyzwania
Pomimo postępów, nadal ponad 2 miliony domów ogrzewane są kopciuchami i tyle samo pozostaje nieocieplonych. W efekcie z powodu oddychania zanieczyszczonym powietrzem w Polsce każdego roku umiera przedwcześnie ponad 40 tysięcy osób.
Wysoki konsensus społeczny w sprawie działań antysmogowych
Badanie pokazuje, że wśród zagadnień dotyczących czystego powietrza znacznie mniej jest kwestii różnicących respondentów niż tych, co do których Polacy są zgodni. Większość (57%) zgadza się, że domowe piece na węgiel mają negatywny wpływ na jakość powietrza.
Wysokie poparcie, niezależnie od segmentów czy miejsca zamieszkania, mają inwestycje w infrastrukturę rowerową i transport zbiorowy (70-90% poparcia). Nawet bardziej kontrowersyjne rozwiązanie – strefy czystego transportu w dużych miastach – ma więcej zwolenników niż przeciwników.
Ocena działań władz
Zróżnicowana jest ocena zmian jakości powietrza w ostatnich latach. Na poprawę wskazało 37% badanych, 41% uważa, że nic się nie zmieniło, a tylko 16% ocenia, że jakość się pogorszyła.
Krytycznie oceniane są jednak działania władz. Zdaniem połowy badanych władze robią za mało dla poprawy jakości powietrza, tylko co trzecia osoba uważa starania rządu i samorządów za wystarczające.
„Programy dotacyjne, lokalne kampanie informacyjne, działania aktywistów – dzięki temu temat smogu przebił się do ogółu Polaków. Podobnie jak kiedyś bardzo zależało nam na kanalizacji i porządnych drogach, tak teraz uważamy, że najwyższy czas mieć czyste powietrze” – podkreśla Zuzanna Szybisty z agencji Profeina.
Emocjonalne reakcje na smog
Osoby wskazujące na złą jakość powietrza w ich okolicy (23% ogółu) najczęściej obawiają się o zdrowie swoje i bliskich, czują bezsilność i złość na władze. Obawę o zdrowie w związku z narażeniem na trujące powietrze podziela aż dwie trzecie wszystkich badanych.
„Choć temat smogu przestał być priorytetem dla rządu, nie zniknął z codziennego doświadczenia wielu Polek i Polaków. Świadomość szkodliwości jest dziś powszechna – niezależnie od wieku, płci czy miejsca zamieszkania” – mówi dr Zofia Włodarczyk z More in Common Polska.
Znaczenie dla polskiej transformacji energetycznej
Wyniki badania pokazują, że czyste powietrze staje się dla Polaków standardem cywilizacyjnym, którego realizacji oczekują w najbliższych latach. Wysoki konsensus społeczny w sprawie działań antysmogowych może wspierać przyspieszenie transformacji energetycznej kraju, szczególnie w zakresie wymiany źródeł ciepła na ekologiczne oraz rozwoju transportu publicznego. Połączenie świadomości zdrowotnej z oczekiwaniami wobec władz tworzy społeczne podstawy dla ambitniejszych celów w zakresie poprawy jakości powietrza, co bezpośrednio przekłada się na wsparcie dla odnawialnych źródeł energii i elektromobilności jako alternatyw dla tradycyjnych, emisyjnych technologii.