Polityka klimatyczna Unii Europejskiej od lat wyznacza ambitne cele redukcji emisji, stawiając coraz większe wymagania wobec firm działających na wspólnym rynku. Dla wielu przedsiębiorców oznacza to nie tylko inwestycje w nowe technologie, ale także wzrost kosztów i skomplikowane obowiązki raportowe. Jednocześnie firmy z państw, w których regulacje środowiskowe są mniej restrykcyjne, eksportując do UE, korzystały z przewagi kosztowej, nie ponosząc opłat za emisje CO₂. Nowe regulacje w ramach mechanizmu CBAM, mają wyrównać warunki konkurencji i powstrzymać tzw. „ucieczkę emisji”. W praktyce oznaczają wyższe koszty oraz zupełnie nowe wyzwania i… szanse strategiczne dla europejskiego przemysłu.
CBAM, czyli Carbon Border Adjustment Mechanism, jest jednym z kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Ładu i pakietu „Fit for 55”, którego celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 r. Podstawowym zadaniem mechanizmu CBAM jest wycena emisji gazów cieplarnianych powstających przy produkcji towarów importowanych na obszar Unii Europejskiej i nałożenie na importerów opłat emisyjnych, proporcjonalnych do emisji związanych z ich produkcją – tak jakby były wytwarzane w UE. – “CBAM to nie kolejny zielony wymóg, ale fundament nowej logiki handlu międzynarodowego. Dla firm to sygnał, że czas tanich, emisyjnych dostawców się kończy” – komentuje Magdalena Stelmach, CEO Redigo Carbon. Do końca 2025 roku trwa okres przejściowy, w czasie którego na importerach i pośrednich przedstawicielach celnych dokonujących przywozu na obszar celny UE towarów objętych CBAM ciąży m.in. obowiązek złożenia sprawozdania CBAM. Od 1 stycznia 2026 r. importerzy będą już zobowiązani do zakupu certyfikatów.
Kto zapłaci za emisję i dlaczego nie tylko zagraniczni producenci
Międzynarodowa wymiana handlowa stanowi obecnie fundament zaopatrywania ludzi w towary i usługi. Nie znajdziemy na świecie kraju, który byłby w pełni samowystarczalny i zapewniał wysoki poziom życia swoim obywatelom. Faktem jest, że udział importu do Unii Europejskiej z krajów wysokiej emisji jest znaczący. Wyłącznie z Chin w 2024 roku UE importowała towary o łącznej wartości 517,8 mld euro. Drugim największym eksporterem do UE są Stany Zjednoczone, a wartość importu z USA wyniosła 333,4 mld euro. Wprowadzenie CBAM oznacza, że importowane do Unii towary z branż wysokoemisyjnych, takich jak żelazo, stal, aluminium, cement, nawozy, wodór i energia elektryczna, będą musiały przejść ocenę śladu węglowego, a ich importerzy uiścić opłatę odpowiadającą kosztowi, jaki ponosiłby unijny producent w ramach systemu EU ETS. Oznacza to nie tylko wzrost cen produktów takich jak stal czy cement, lecz także pośredni wpływ na koszty w wielu innych sektorach przemysłu, które opierają się na komponentach sprowadzanych z krajów spoza UE, zwłaszcza z Azji.
Wymiana handlowa Polski również opiera się w dużej mierze na imporcie z krajów, które nie ponoszą kosztów związanych z emisją CO₂. W 2024 roku wartość polskiego importu ogółem wyniosła 349,7 mld euro, z czego aż 115,8 mld euro przypadało na kraje rozwijające się, w tym głównie Chiny (50,7 mld euro) oraz Stany Zjednoczone (17,5 mld euro). Z krajów tych często sprowadzane są do Polski komponenty wykorzystywane w sektorach energochłonnych, takich jak przemysł stalowy, chemiczny czy maszynowy, a więc objętych lub potencjalnie objętych CBAM. Jednocześnie polski eksport, wart w 2024 roku 350,4 mld euro, w przeważającej części (259,4 mld euro) trafił do państw Unii Europejskiej. Wejście w życie CBAM może więc oznaczać, że w starciu z dostawcami spoza Wspólnoty, których dotąd nie obowiązywały żadne standardy emisyjne ani konieczność certyfikacji śladu węglowego, polscy producenci zyskają przewagę konkurencyjną. – “Ci dostawcy, którzy nawet mimo braku obowiązku mierzą swój ślad węglowy i potrafią nim zarządzać, bez wątpienia będą w uprzywilejowanej pozycji w relacjach z klientami z pozostałych krajów UE” – mówi Magdalena Stelmach. W rezultacie CBAM może stać się impulsem do przebudowy łańcuchów dostaw i większej koncentracji produkcji w Europie, m.in. w Polsce. CBAM może okazać się nie tyle barierą, co akceleratorem rozwoju polskich eksporterów w ramach jednolitego rynku UE.
Zielone cło w epoce nowego protekcjonizmu
Warto pamiętać, że CBAM nie pojawia się w próżni. Jego wprowadzenie zbiega się z nasileniem napięć geopolitycznych i odrodzeniem protekcjonistycznych tendencji w globalnym handlu. Powrót Donalda Trumpa do Białego Domu oraz jego polityka celna silnie wpływają na międzynarodową wymianę handlową. Jednocześnie UE coraz mocniej dąży do autonomii strategicznej, także w obszarze energetyki i surowców, przy jednoczesnym zachowaniu przyjętych standardów klimatycznych. W tej sytuacji CBAM, choć formalnie przedstawiany jako instrument klimatyczny, w praktyce pełni również funkcję narzędzia handlowej samoobrony. Nakładając opłaty na emisje w produktach importowanych, Unia zyskuje instrument kontroli nad jakością środowiskową dóbr napływających spoza Wspólnoty. To wyraźny sygnał dla naszych partnerów handlowych: Chin, Indii czy USA, że UE nie będzie godzić się na obniżanie swoich celów klimatycznych. – “W dobie braku globalnego konsensusu klimatycznego CBAM może być odczytywany jako jednostronny ruch Europy” – zauważa Magdalena Stelmach. – “Jednak w praktyce to także próba obrony własnego rynku i klimatycznych inwestycji przed konkurencją nieponoszącą kosztów środowiskowych”.
Niezależnie od politycznego tonu jedno jest pewne: rola emisji w globalnym handlu będzie rosła. Dla firm to nie tylko koszt, ale też szansa: ci, którzy zainwestują w przejrzystość środowiskową, będą lepiej przygotowani na wielowektorowe zmiany w globalnych łańcuchach wartości. Dzięki CBAM firmy z dobrze udokumentowanym śladem węglowym mogą też stać się atrakcyjniejszym partnerem handlowym. – “To gra o przewagę, a nie tylko o przetrwanie” – dodaje Stelmach.
Test dojrzałości dla odpowiedzialnego przemysłu
Uruchomienie mechanizmu CBAM to kolejny krok Unii Europejskiej w stronę zrównoważonego rozwoju przy jednoczesnej ochronie wspólnotowej gospodarki i znak, że UE nie wycofa się z tej drogi. Zamiast pytać, jak długo uda się jeszcze działać po staremu, warto zacząć planować, jak zyskać na nowym porządku. Bo zyskać bez wątpienia można. CBAM stanie się testem dojrzałości i tylko firmy świadome, przygotowane i zorientowane na przyszłość utrzymają swoją pozycję na rynku.
Źródło: Komunikat prasowy
