Dziewczyny coraz częściej wybierają kierunki ścisłe, ale też częściej, niż ich koledzy, rezygnują z pracy w wyuczonym zawodzie, lub nigdy nie podejmują zatrudnienia zgodnego z wykształceniem. Chociaż liczba studentek uczących się na kierunkach z zakresu STEM – science, technology, engineering, mathematics – rośnie, kobiety-inżynierki borykają się z ograniczeniami na rynku pracy. Pierwszym krokiem do wspierania zaangażowania kobiet w nauki ścisłe jest wciąż zainteresowanie młodzieży tym tematem i zachęcenie dziewcząt do wyboru kariery w zakresie STEM. Fundacja Zwolnieni z Teorii wspiera edukacyjne inicjatywy młodych osób w ramach projektu „Energia w nauce”.
Już 44,21% studentów na polskich uczelniach technicznych stanowią kobiety. Jak efektywnie zachęcać kobiety do studiów na kierunkach STEM?
W 2023 roku na polskich uczelniach technicznych kobiety stanowiły 44,21% studentów. Na niektórych kierunkach udział kobiet przekracza 60%, to np. inżynieria biomedyczna i bioinformatyka. Młode inżynierki stanowią także coraz większy odsetek absolwentów stereotypowo zmaskulinizowanych kierunków. Według raportu„Kobiety na Politechnikach. Rapot 2023” na publicznych uczelniach technicznych udział kobiet wśród absolwentów inżynierskich studiów pierwszego stopnia wynosi 34%, a dla studiów drugiego stopnia – 40%.
Wzrost odsetka kobiet na politechnikach jest związany między innymi z programami, które wspierają dziewczyny w naukach STEM. Projekty popularyzujące wiedzę w zakresie nauk ścisłych powstają także oddolnie, od młodych dla młodych.
– Chociaż pojawia się coraz więcej projektów i programów wspierających kobiety w nauce, nadal bardzo ważne jest łamanie stereotypów i pokazywanie dziewczynom, jak ważne są nauki ścisłe i że się do nich nadają! Uważamy, że wspieranie młodych w odkrywaniu swoich pasji jest niezwykle istotne, a dbanie o dotarcie do każdej młodej osoby jest niezbędne. Różnorodność w nauce wnosi wiele nowych i świeżych perspektyw, które mogą być kluczowe dla innowacji – mówi Zofia Kwietko-Bębnowska, kierowniczka projektu Poczuj Chemię do Nauki 2.0, realizowanego w ramach Olimpiady Zwolnieni z Teorii.
Zespół projektu Poczuj Chemię do Nauki 2.0 zauważa, że młodzież często czuje się zniechęcona do nauk ścisłych, ze względu na podstawę programową skupioną na zajęciach teoretycznych. W ramach swojego projektu opracowują młodzieżowy magazyn popularnonaukowy „Do kwadratu” i prowadzą młodzieżowy podcast popularnonaukowy. W dniach 17-18 marca przeprowadzili wydarzenie Zmień sySTEM na Politechnice Białostockiej. W wydarzeniu wzięło udział 80 uczniów i uczennic białostockich liceów. Podczas dwudniowego spotkania młodzież pracowała nad innowacjami edukacyjnymi w formie warsztatowej pod okiem mentorów.
Fundacja Zwolnieni z Teorii oraz Enea wspólnie rozwijają program „Energia w nauce”. W jego ramach wspierane są projekty społeczne skupione na edukacji i promocji nauk ścisłych, takie jak Poczuj Chemię do Nauki 2.0. Jak mówi Agnieszka Kazimierska, Kierownik Biura ds. Zaangażowań Społecznych w Departamencie ESG: – Enea od sześciu lat angażuje się w olimpiadę „Zwolnieni z Teorii”. Jesteśmy ambasadorem obszaru „Energia w nauce”, wspierając młodzież w realizacji autorskich projektów społecznych. Promujemy nauki ścisłe, szczególnie kierunki inżynierskie, gorąco zachęcając dziewczyny do aplikowania na politechniki i wydziały techniczne. Marzymy o pokoleniu inżynierek, które zasilą swoimi talentami sektor energetyczny. Inwestowanie w edukację młodych osób jest wkładem w naszą przyszłość, w której będziemy mieli dobrze wykształconych i kompetentnych liderów, zdolnych do podejmowania globalnych wyzwań.
Dlaczego młode kobiety rezygnują z kariery w STEM?
Pomimo wzrostu udziału kobiet w kształceniu technicznym i ścisłym, wiele z nich nie podejmuje zatrudnienia w zawodzie lub zmienia branżę. Jako przyczyny tego stanu rzeczy wymienia się m.in. stereotypy dotyczące płci, brak pewności siebie oraz problem w pogodzeniu życia zawodowego i prywatnego. Chociaż może wydawać się, że współczesny świat odchodzi od stereotypów płciowych, młodzież wciąż zauważa problem braku pewności siebie wśród dziewcząt w przedmiotach ścisłych.
– Jesteśmy zdania, że każdy może zajmować się nauką, bez względu na płeć, dlatego w naszym projekcie promujemy STEM wśród młodzieży. Jednak uważamy, że należy zachęcać dziewczyny do zajmowania się naukami ścisłymi. Nie jest to łatwe, ponieważ często nie wierzą w swoje umiejętności, mimo to warto dodawać im skrzydeł – mówi Sylwia Podolska, kierowniczka projektu Gravity z I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego w Kozienicach. Młodzież realizuje projekt polegający na stworzeniu platformy e-learningowej do nauki fizyki oraz forum, którego celem będzie wzajemne wsparcie w nauce.
Co zachęca, a co zniechęca młode kobiety do kariery w przedmiotach ścisłych? Zapytaliśmy o to prof. dr hab. Agnieszkę Wilczewską z Wydziału Chemii Uniwersytetu w Białymstoku.
– Zachęcające do wyboru ścieżki naukowej są inspirujące wzorce kobiet odnoszących sukcesy w naukach ścisłych i przyrodniczych. Ważnym i zachęcającym jest również wsparcie rodziny i nauczycieli oraz programy stypendialne. Zniechęcające zaś są stereotypy i przekonania o „męskim charakterze” nauk ścisłych. Na Wydziale Chemii Uniwersytetu w Białymstoku pracuje więcej kobiet niż mężczyzn, tendencja w ostatnich latach się odwróciła. Jednakże nie wszędzie tak jest, w szczególności na politechnikach nadal jest to w dużym stopniu „męski świat”. Nauki ścisłe wymagają dużego zaangażowania czasowego, co wpływa na równowagę między życiem zawodowym a prywatnym i tu także powstaje obawa młodych kobiet: czy poradzą sobie, chcąc założyć rodzinę. Często problemem są własne przekonania wynikające z braku pewności siebie i obawą przed brakiem akceptacji w środowisku technicznym.
Jak można przeciwdziałać “wypadaniu” kobiety z rynku pracy w zawodach inżynierskich?
Jak mówi prof. dr hab. Agnieszka Wilczewska: – To chyba najtrudniejsze pytanie. I choć na Wydziale Chemii nie widzimy z tym problemu, to problem jest i to poważny. Moim zdaniem konieczne jest tworzenie elastycznych ścieżek kariery, pozwalających na łączenie pracy naukowej z życiem prywatnym. Ważne jest zwiększenie liczby kobiet na stanowiskach kierowniczych w nauce, przemyśle technologicznym, jak również w radach naukowych, radach nadzorczych przedsiębiorstw. Może to wpłynąć na zmianę nastawienia młodych kobiet do obrania trudnej, choć pasjonującej, ścieżki kariery. Kluczowe jest zatem systemowe wsparcie, promowanie pozytywnych wzorców i tworzenie przyjaznego środowiska pracy. Uważam, że obecne systemy wsparcia są niewystarczające i często demotywujące. Jednakże wsparcie systemowe niewiele zmieni, jeżeli nie będziemy eliminować barier związanych ze stereotypowym podejściem do roli kobiety i tzw. „męskich zawodów”. A to jest możliwe dzięki edukacji na wszystkich szczeblach, równym traktowaniu oraz wyrównaniu zarobków na tych samych stanowiskach.
5 marca 2025 r. Ministerstwo Aktywów Państwowych wskazało wytyczne dotyczące wsparcia rozwoju zawodowego kobiet oraz implementacji Dyrektywy Women on Boards w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Tego typu dyrektywy mają wspierać wprowadzanie nowych standardów pod względem równości płci na polskim rynku pracy.
– Inicjatywy wspierające rozwój zawodowy kobiet są ważne dla budowania nowoczesnego, opartego na równości i różnorodności społeczeństwa oraz zwiększają potencjał rozwoju i innowacji w przedsiębiorstwach. Zapewnienie równych szans dla pracowników bez względu na płeć to jeden z kluczowych elementów nowoczesnego zarządzania, podnoszenia jakości kultury organizacyjnej oraz standardów nadzoru właścicielskiego – powiedział Jakub Jaworowski, Minister Aktywów Państwowych.
Zwolnieni z Teorii to ogólnopolska olimpiada z projektów społecznych. Powstała w 2014 roku, by dać każdemu młodemu człowiekowi możliwość tworzenia własnych projektów społecznych i nabywania kompetencji przyszłości, takich jak: współpraca, komunikacja czy przywództwo. Olimpiada polega na współpracy uczestników poprzez platformę internetową www.zwolnienizteorii.pl, opartą o nowoczesną metodę nauczania polegającą na tym, że robiąc prawdziwy projekt społeczny, rozwija się praktyczne kompetencje potrzebne w życiu zawodowym. W ramach olimpiady organizowane są również programy partnerskie, jednym z nich jest właśnie “Energia w Nauce”. Program przygotowany we współpracy z firmą Enea wspiera młodzież w realizacji projektów edukacyjnych, w tym projektów z zakresu STEM.
