Unia Europejska stoi przed koniecznością opracowania nowej strategii bezpieczeństwa energetycznego, która uwzględnia transformację energetyczną w kontekście dynamicznych zmian geopolitycznych. Wojna Rosji przeciwko Ukrainie, zmiany polityczne w Stanach Zjednoczonych oraz rosnące napięcia na arenie międzynarodowej to sygnały, że Europa musi na nowo przemyśleć, jak budować odporność swojego systemu energetycznego na kryzysy. W odpowiedzi na te wyzwania Forum Energii, we współpracy z czołowymi europejskimi ekspertami, opracowało raport prezentujący nową wizję bezpiecznej, odpornej i zrównoważonej przyszłości energetycznej UE. Publikacja raportu zbiega się z okresem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, która wyznaczyła bezpieczeństwo energetyczne jako jeden ze swoich priorytetów.
W 2024 roku Forum Energii, wraz z European Council on Foreign Relations (ECFR) i Bruegel, zorganizowało serię warsztatów i debat w Warszawie, Brukseli, Berlinie i Kijowie. Dyskusje te koncentrowały się na rosnących wyzwaniach w obszarze bezpieczeństwa energetycznego w kontekście napięć geopolitycznych i zmian klimatycznych. Najważniejsze wnioski z tych debat zostały zawarte w opublikowanym dziś raporcie “Towards sustainable energy security – Europe needs a new strategy now”. Raport został przygotowany w języku angielskim.
Ostatnia strategia bezpieczeństwa energetycznego UE, przyjęta w 2014 roku tuż po aneksji Krymu przez Rosję, skupiała się przede wszystkim na dywersyfikacji dostaw paliw kopalnych. W ostatnim czasu import paliw do UE ciągle rósł, a surowce energetyczne stały się narzędziem politycznego nacisku na Unię Europejską, przede wszystkim ze strony Rosji.
„Europa wciąż w dużym stopniu polega na imporcie paliw kopalnych, co czyni tę zależność kosztowną i niebezpieczną. Aby uniknąć długoterminowej utraty konkurencyjności, UE powinna już dziś inwestować w rozwój źródeł energii wytwarzanych na miejscu. Każde zmniejszenie importu ogranicza naszą zależność od zewnętrznych dostawców” – zauważa Georg Zachmann, współautor raportu.
Z drugiej strony, na korzyść Europy przemawia fakt, że systemy energetyczne przechodzą obecnie głęboką transformację. Dynamiczny rozwój odnawialnych źródeł energii, stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych oraz wdrażanie nowoczesnych technologii cyfrowych i innowacji zmieniają fundamenty bezpieczeństwa energetycznego.
„Zachodzące zmiany wymagają nowego podejścia do bezpieczeństwa energetycznego. Transformacja energetyczna niesie zarówno nowe szanse, jak i zagrożenia, kryzys energetyczny ujawnił słabe punkty europejskiego systemu, a napięcia geopolityczne wpływają na globalne rynki i handel. Te zmiany powinny znaleźć odzwierciedlenie w oficjalnych dokumentach politycznych UE. Dlatego proponujemy rozpoczęcie dyskusji nad nową europejską strategią zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego, która będzie stanowić fundament przyszłej architektury bezpieczeństwa energetycznego UE i uwzględni szeroki zakres czynników kształtujących współczesne bezpieczeństwo energetyczne” – podkreśla Maciej Jakubik, autor i redaktor raportu.
Nowa strategia stanowiłaby odpowiedź na wyzwania i zmiany zachodzące w europejskim sektorze energetycznym. Jej kluczowym elementem powinna być spójność – zarówno pod względem zakresu działań, jak i zestawu narzędzi opartych na wzmocnionej współpracy w ramach całej UE.
„Unia Europejska stoi przed podwójnym wyzwaniem – zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego przy jednoczesnym przyspieszeniu transformacji w kierunku zrównoważonej energii. Potrzebujemy nowego podejścia do bezpieczeństwa energetycznego, opartego na dwóch filarach. Po pierwsze, musi ono być wielowymiarowe – integrujące kwestie bezpieczeństwa z polityką handlową, obronną, klimatyczną i środowiskową. Po drugie, powinno wzmacniać współpracę w ramach Unii, kładąc większy nacisk na wspólne działania i solidarność między państwami członkowskimi” – zwraca uwagę Szymon Kardaś, współautor raportu.
Raport proponuje również nową definicję bezpieczeństwa energetycznego
Zrównoważone bezpieczeństwo energetyczne to zdolność elastycznego systemu energetycznego do niezawodnego dostarczania dostępnych i zrównoważonych usług energetycznych oraz krytycznych minerałów i technologii, dostosowując się do wyzwań klimatycznych, środowiskowych i cybernetycznych, bez nadmiernego obciążania konsumentów.
Raport wskazuje kluczowe obszary, które powinny znaleźć się w nowej strategii:
- Rozwój źródeł zero- i niskoemisyjnych, elastyczności oraz sieci energetycznych
Strategia powinna zapewniać swobodny rozwój odnawialnych, niskoemisyjnych i elastycznych źródeł energii, oraz niezawodne funkcjonowanie sieci elektroenergetycznych. Szczególny nacisk należy położyć na elastyczność systemu energetycznego, efektywność energetyczną i kontrolowane ograniczanie popytu – kluczowe dla optymalizacji kosztów i wykorzystania energii.
- Lepsza integracja i koordynacja w ramach UE
Wzmacnianie połączeń między państwami członkowskimi UE jest kluczowe dla bezpieczeństwa dostaw i skutecznej integracji rynków energii. Głębsza integracja pozwoli również na obniżenie cen energii w UE. Niezbędne jest także wprowadzenie zintegrowanego, ogólnoeuropejskiego planowania infrastruktury neutralnej klimatycznie, która przyniesie większe korzyści niż narodowe strategie oparte na samowystarczalności. W tym kontekście warto rozważyć powołanie unijnej Agencji Energii, która koordynowałaby planowanie i gromadzenie danych na poziomie europejskim.
- Solidarność i odporność jako kluczowe zasady
Wzmocnienie mechanizmu solidarności między państwami UE jest niezbędne do skutecznego reagowania na kryzysy energetyczne. Potrzebujemy prawnie wiążącego systemu wsparcia w sytuacjach niedoborów i zagrożeń. Odporność systemu powinna obejmować zdolność do radzenia sobie z różnorodnymi, nieprzewidywalnymi zagrożeniami.
- Dywersyfikacja dostaw paliw, surowców i technologii
Strategia powinna uwzględniać nie tylko dywersyfikację surowców energetycznych, ale także rozwój odpornych łańcuchów dostaw surowców krytycznych i technologii. Wspólne platformy zakupowe mogą stać się jednym z narzędzi zapewniających stabilne dostawy. Instrumenty polityki handlowej UE powinny odgrywać większą rolę w rozwijaniu nowych partnerstw opartych na zasadzie „friendshoring” – priorytetowe traktowanie stabilnych i bliskich ideowo partnerów zamiast krajów autorytarnych.
Dodatkowo, aby przyspieszyć transformację energetyczną i ograniczyć zależność od importu surowców, UE powinna kontynuować politykę wycofywania się z paliw kopalnych pochodzących z Rosji. Odejście od rosyjskich dostaw nie tylko zmniejszy ryzyko geopolityczne, ale także przyczyni się do zrównoważonego wzrostu i realizacji celów klimatycznych.
- Ochrona infrastruktury energetycznej
W obliczu rosnących zagrożeń – od cyberataków po sabotaż infrastruktury krytycznej – konieczne jest wzmocnienie jej ochrony. W szczególności należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo infrastruktury morskiej, a współpraca z NATO i sojusznikami w zakresie monitorowania i ochrony szlaków dostaw energii powinna zostać zacieśniona. Lepsza współpraca w zakresie cyberbezpieczeństwa i ochrony systemów teleinformatycznych jest niezbędna wobec postępującej digitalizacji.
Podsumowanie
Raport pokazuje, że Unia Europejska musi odejść od tradycyjnego postrzegania bezpieczeństwa energetycznego jako kwestii dostaw paliw kopalnych i przyjąć bardziej kompleksowe podejście. Integracja wymiaru geopolitycznego, technologicznego i klimatycznego jest kluczowa dla budowy odpornego systemu energetycznego, który ograniczy ryzyko geopolityczne i wesprze transformację w kierunku czystej energii.
Nowa strategia zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego UE musi zostać przyjęta bez zwłoki. Europa potrzebuje odważnych decyzji i strategicznego przywództwa – czas działać jest teraz.
Źródło: Forum Energii
