Pobocza autostrad, nasypy kolejowe i wały przeciwpowodziowe – zamiast dzielić krajobraz – mogą stać się jego zielonymi żyłami, ratującymi zapylacze
Populacje pszczół, trzmieli, motyli czy muchówek kurczą się w alarmującym tempie. Powody są dobrze znane: intensywne rolnictwo, urbanizacja i zanik naturalnych siedlisk. To zagrożenie nie tylko dla przyrody, ale też dla bezpieczeństwa żywnościowego – od zapylania zależy produkcja wielu gatunków roślin uprawnych.
W tym kontekście badacze z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN przyjrzeli się liniowym elementom krajobrazu, które często uznaje się za przeszkodę dla dzikiej przyrody. Okazało się, że odpowiednio zarządzane pobocza dróg, nasypy kolejowe czy wały mogą stać się zielonymi korytarzami, łączącymi rozproszone siedliska i zapewniającymi owadom pożywienie oraz miejsca gniazdowania.
Analiza objęła 7,5 tys. punktów wzdłuż autostrad, linii kolejowych i wałów przeciwpowodziowych w całej Polsce. Otoczenie każdego punktu badano w strefach 250, 500 i 1000 metrów, odpowiadających zasięgom lotu różnych grup zapylaczy – od drobnych pszczół, które rzadko oddalają się od gniazda na więcej niż 300 metrów, po trzmiele i pszczoły miodne mogące pokonywać ponad kilometr.
Pobocza autostrad wyróżniały się największą różnorodnością krajobrazu, co pozwala zapewnić owadom zróżnicowane zasoby przez cały sezon. Wały przeciwpowodziowe częściej niż inne struktury sąsiadowały z terenami trawiastymi i podmokłymi, a nasypy kolejowe – z lasami. Wszystkie te typy otoczenia mogą być cenne dla zapylaczy, jeśli utrzymuje się tam roślinność nektarodajną i ogranicza zakłócenia.
Co to oznacza dla ochrony owadów?
Badacze wskazują, że zamiast skupiać się wyłącznie na obszarach ściśle chronionych, warto włączyć do sieci siedlisk także tereny towarzyszące infrastrukturze.
Ma to kilka praktycznych konsekwencji. Po pierwsze, powierzchnia takich pasów zieleni w Polsce jest ogromna – co najmniej 1057 kilometrów kwadratowych, czyli około jednej trzeciej łącznej powierzchni wszystkich parków narodowych. Co ważne, są to obszary ciągłe, które poprawiają łączność między siedliskami – kluczową w krajobrazie rolniczym, gdzie tradycyjne miedze i łąki kwietne niemal zniknęły.
Po drugie, zarządzanie tymi terenami leży w gestii stosunkowo niewielu instytucji, głównie publicznych. Wprowadzenie jednolitych wytycznych – dotyczących harmonogramu koszenia, doboru roślin czy ograniczenia pestycydów – mogłoby szybko przynieść efekty w skali kraju.
Po trzecie, różne typy struktur pełnią różne funkcje w ochronie owadów. Wały przeciwpowodziowe najlepiej wspierać tam, gdzie łączą się z mokradłami. Pobocza autostrad mogą stać się ważnym elementem krajobrazu rolniczego i miejskiego, wspomagając zapylanie upraw oraz zieleni miejskiej. Nasypy kolejowe szczególnie dobrze sprawdzą się na terenach z dużym udziałem drzewostanów, które dają owadom schronienie i miejsca gniazdowania.
Sieć zielonych korytarzy
Takie podejście łączy cele ochrony przyrody z potrzebami transportowymi i przeciwpowodziowymi. Zamiast traktować infrastrukturę wyłącznie jako zagrożenie, można ją włączyć do strategii wzmacniania bioróżnorodności. To realna szansa na poprawę sytuacji zapylaczy w Polsce – bez konieczności wykupu dużych terenów czy tworzenia nowych rezerwatów.
Autorzy badań podkreślają, że nawet proste zmiany w utrzymaniu poboczy i nasypów mogłyby znacząco zwiększyć ich wartość przyrodniczą. Wydłużenie przerw między koszeniami i unikanie ich w okresie kwitnienia, wysiew rodzimych roślin miododajnych, rezygnacja z herbicydów i pestycydów oraz pozostawianie fragmentów niekoszonej roślinności to działania możliwe do wprowadzenia od zaraz.
Jeśli połączyć je z planowaniem nasadzeń tak, by zapewnić owadom pokarm przez cały sezon, pobocza dróg i nasypy mogą przekształcić się w sieć zielonych korytarzy wspierających bioróżnorodność w całym kraju.
Źródła:
Marjańska E., Moroń D. 2025. Habitat composition near linear landscape structures across Poland: perspectives on pollinator conservation. PeerJ 13:e19765. DOI: 10.7717/peerj.19765
Narodowe Centrum Nauki, projekt OPUS 19 (2020/37/B/NZ8/01743): Czy liniowe struktury modyfikują dyspersję oraz świadczenia ekosystemowe zapylaczy w krajobrazie rolniczym?
Źródło: Portal Polskiej Akademii Nauk