Najnowszy raport ElektroEko i WEEE Forum wskazuje na konieczność głębokiej reformy polskiego systemu gospodarowania elektroodpadami. Mimo że Polska zbiera 14,6 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na mieszkańca wobec unijnej średniej 11,2 kg, od 2028 roku grozi nam kara przekraczająca 800 milionów euro rocznie za niezebrany sprzęt.
Średni wskaźnik zbiórki elektroodpadów w UE w 2022 roku wyniósł około 42% wobec wymaganego celu 65%. Pascal Leroy, dyrektor generalny WEEE Forum, podkreśla: „To dowód, że metoda POM nie jest adekwatna do rzeczywistości. Lepszym rozwiązaniem jest model WEEE generated, który odzwierciedla faktyczne cykle życia urządzeń. Tylko wtedy cele będą realistyczne”.
Stosowana obecnie metoda oparta na masie wprowadzonego sprzętu (POM – put on the market) nie uwzględnia rzeczywistych cykli życia urządzeń. W latach 2010-2022 w UE wzrosło zarówno wprowadzanie urządzeń, jak i ich zbiórka, ale luka między nimi niemal się podwoiła – z 4,85 miliona ton do 9,41 miliona ton.
Opłata 2 euro za kilogram od 2028 roku
Od 2028 roku Komisja Europejska planuje wprowadzić opłatę w wysokości 2 euro za każdy kilogram niezebranego ZSEE. Przy obecnej luce Polska mogłaby być obciążona kwotą ponad 800 milionów euro rocznie.
Grzegorz Skrzypczak, prezes ElektroEko, ostrzega: „To realne zagrożenie dla producentów, konsumentów i państwa. System musi być przygotowany, aby takich kosztów uniknąć”.
Ewolucja szarej strefy i problemy strukturalne
Raport wskazuje na ewolucję szarej strefy w sektorze. Problemem nie są już głównie fikcyjne dokumenty, lecz niejasne powiązania kapitałowe i organizacyjne. Zakłady przetwarzania zakładają własne organizacje odzysku i transferują z systemu znaczne środki.
Grzegorz Skrzypczak wyjaśnia: „Przy spadającej sprzedaży sprzętu i nadmiarze mocy przerobowych przekraczających milion ton rocznie ryzyko takich praktyk dramatycznie rośnie”. Bliskie powiązania organizacji odzysku i zakładów przetwarzania niosą ryzyko niskiej transparentności finansowej oraz stosowanie dumpingu w celu eliminacji konkurencji.
Dwanaście filarów reformy systemu
Polski raport proponuje „12 filarów” reformy jako ramę łączącą cztery priorytety: stabilność i brak konfliktów interesów, przejrzystość i kontrolę danych, konkurencyjność i unikanie monopoli oraz edukację i legislację spójną z unijnymi standardami.
Doświadczenia krajów europejskich pokazują, że skuteczne systemy łączą kilka cech: transparentne dane i audyt, centralna choć niepaństwowa koordynacja w formie „clearing house”, obowiązkowe przekazywanie elektroodpadów wyłącznie do autoryzowanych podmiotów oraz zasada „all actors”, czyli współodpowiedzialność wszystkich uczestników rynku.
Edukacja fundamentem systemu
Maria Andrzejewska, dyrektorka UNEP/GRID-Warszawa, zaznacza: „Edukacja ekologiczna w obszarze ZSEE to nie dodatek do systemu, lecz jego fundament. Bez niej nawet najlepiej skonstruowane mechanizmy prawne i logistyczne nie będą w pełni skuteczne”.
Pascal Leroy dodaje: „Każdy, kto ma dostęp do elektroodpadów, musi być częścią systemu. Bez tego nadużycia będą się powtarzać”.
Autorzy raportu podkreślają, że bez reform system może się załamać, a kraj stanie przed widmem wielomilionowych kar i trwałej utraty wiarygodności. ElektroEko jako największa organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego w Polsce i jedyny polski członek WEEE Forum od 20 lat buduje efektywny system gospodarowania elektroodpadami.
