Polska wprowadza system kaucyjny na wybrane opakowania od 1 października 2025 roku. Według zaktualizowanego raportu Deloitte łączne koszty inwestycyjne w latach 2025-2034 wyniosą 11,5 miliarda złotych, a koszty operacyjne osiągną poziom 32,4 miliarda złotych. System ma wzmocnić gospodarkę o obiegu zamkniętym i pomóc Polsce osiągnąć unijne cele w zakresie recyklingu odpadów opakowaniowych.
Deloitte zaktualizował we wrześniu 2025 roku swój raport z poprzedniego roku, uwzględniając zmiany wprowadzone ustawą z 21 listopada 2024 roku. Koszty inwestycyjne oszacowano na 11,5 miliarda złotych w skali 10 lat i 3 miesięcy, czyli o 2,7 miliarda złotych mniej niż w raporcie z 2024 roku. Nie oznacza to jednak, że rynek nie poniesie wyższych kosztów – część z nich nie zostanie zaksięgowana na poczet systemów kaucyjnych.
Inna tendencja ujawniła się w zakresie kosztów operacyjnych, które na najbliższe 10 lat oszacowano na 32,4 miliarda złotych, czyli o 9,3 miliarda złotych więcej niż rok temu. Główne czynniki kosztowe to dopasowanie do rynkowych ofert kosztów zliczania zbiórki manualnej oraz zwiększona liczba automatów, których ostateczne sfinansowanie jest kosztem podmiotów reprezentujących. Większość sieci handlowych dokonuje zakupów z wykorzystaniem kredytów, których obsługa również staje się kosztem systemu kaucyjnego.
Jak podkreśla Julia Patorska, partnerka i liderka zespołu ds. zrównoważonego rozwoju w Polsce i Europie Środkowej w Deloitte, „system kaucyjny stanowi narzędzie do wdrożenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta. To pojęcie obejmuje finansową i organizacyjną odpowiedzialność wprowadzających napoje za zbiórkę i zagospodarowanie opakowań, które stają się odpadem oraz ma zachęcać do stosowania opakowań wielokrotnego użytku. Doświadczenia krajów, w których podobne rozwiązania funkcjonują, od dawna pokazują, że cechują się one wysoką skutecznością, jeśli są dobrze zaplanowane i sukcesywnie wdrażane”.
Kluczowe założenia systemu kaucyjnego
System kaucyjny został wprowadzony do polskiego porządku prawnego na mocy ustawy z 13 lipca 2023 roku, która stanowi częściową transpozycję Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904, dotyczącej zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, znanej jako Dyrektywa SUP.
Ustawa zakłada możliwość utworzenia wielu równoległych systemów kaucyjnych o ogólnokrajowym zasięgu. Jednym z najważniejszych elementów jest tzw. bezparagonowość, co oznacza, że konsumenci nie będą musieli okazywać dowodu zakupu, aby otrzymać zwrot kaucji za opakowania objęte systemami.
Ważną rolę pełnić będą jednostki handlowe, których obowiązki zależą od powierzchni sklepu. Sklepy o powierzchni do 200 metrów kwadratowych będą musiały pobierać kaucje za opakowania uczestniczące w systemach kaucyjnych. Przyjmowanie pustych opakowań i zwrot kaucji będą w tych sklepach zależne od decyzji prowadzących. Jednostki handlu hurtowego i detalicznego o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych będą zobowiązane w pełni uczestniczyć w systemach kaucyjnych – pobierać i zwracać kaucje oraz uczestniczyć w zbieraniu opakowań i odpadów opakowaniowych we współpracy z każdym podmiotem reprezentującym.
Struktura kosztów i przychodów
Koszty inwestycyjne obejmują prace budowlane w celu dostosowania punktów zbiórki, zakup butelkomatów umożliwiających zbiórkę automatyczną, zakup wyposażenia do zbiórki manualnej (np. skanery), zakup pras belujących do sklepów i centrów dystrybucyjnych, budowę centrów zliczania oraz koszty administracyjne.
Koszty operacyjne związane z funkcjonowaniem systemów kaucyjnych obejmują wydatki logistyczne związane ze zbiórką automatyczną i manualną w sklepach, centrach logistycznych i centrach zaliczeniowych. Najistotniejsze są koszty zaangażowania personelu. W perspektywie 10 lat koszty operacyjne wyniosą około 23,1 miliarda złotych i będą tym wyższe, im więcej opakowań zostanie włączonych do systemów kaucyjnych.
Część wydatków operacyjnych zostanie zrekompensowana przychodami z nieodebranej kaucji. Szacuje się, że przez 10 lat przychód z tego tytułu wyniesie, w zależności od zachowań konsumentów, od 6,5 do 9,9 miliarda złotych. Drugim istotnym przychodem będzie sprzedaż zebranych surowców, których wartość w 10-letniej perspektywie szacowana jest w granicach 3,8-5,1 miliarda złotych.
Wpływ na gospodarkę odpadami
W ciągu najbliższych dziesięciu lat prognozowany jest wzrost ilości odpadów komunalnych wynikający z rosnącej konsumpcji i produkcji. Po tym okresie oczekuje się stopniowego zmniejszenia ilości odpadów, głównie dzięki wdrożeniu polityk mających na celu ograniczenie wytwarzania odpadów oraz zwiększenie efektywności gospodarki cyrkularnej.
Obecnie w systemach gminnych rocznie odzyskuje się około 110 tysięcy ton butelek z tworzyw sztucznych i 80 tysięcy ton puszek metalowych. Porównując te liczby z prognozowaną ilością odpadów przewidywanych do zebrania w ramach systemu kaucyjnego, do przełomu lat 2027/2028 ilości te będą prawdopodobnie mniejsze niż obecnie uzyskiwane w ramach zbiórki komunalnej. Dopiero od 2028 roku systemy kaucyjne zaczną przyczyniać się do wzrostu poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych, choć wzrost ten będzie niewielki, wynoszący około 0,2-0,4 punktu procentowego w porównaniu do dotychczasowych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu w systemach gminnych.
Joanna Leoniewska-Gogola, liderka zespołu circular economy w Deloitte, podkreśla, że „całkowita kwota wydatków związanych z dostosowaniem systemów zbierania i logistyki do nowego prawa w perspektywie dziesięciu lat jest znacząca. Warto jednak zaznaczyć, że te inwestycje muszą przynieść wymierną korzyść dla środowiska. Bardzo ważne jest zatem wsłuchanie się w głosy płynące z branży, związane z aktualnymi możliwościami infrastruktury do gospodarki odpadami w Polsce oraz nowymi przepisami”.
