Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła negatywną ocenę działań administracji publicznej w zakresie ograniczania powstawania odpadów oraz zapewnienia ich recyklingu. Według opublikowanego 25 marca 2025 r. raportu, Polska stoi przed realnym zagrożeniem nieosiągnięcia wyznaczonego przez UE celu 55% ponownego wykorzystania odpadów do 2025 roku.
Kontrola wykazała, że Minister Klimatu i Środowiska nie zapewnił skutecznej transpozycji do polskiego porządku prawnego przepisów dotyczących systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). To zaniedbanie doprowadziło do wszczęcia przez Komisję Europejską postępowania przeciwko Polsce w lutym 2024 r. Ministerstwo nie stworzyło również efektywnego systemu monitorowania rynku odpadów.
Według danych GUS, w skali całego kraju do odzysku przekazano zaledwie 47,6% odpadów, w tym do recyklingu tylko 15,9%. Te wskaźniki są znacząco niższe od celów wyznaczonych przez tzw. dyrektywę odpadową UE, która zobowiązuje kraje członkowskie do osiągnięcia do 2025 roku minimum 55% ponownego wykorzystania odpadów.
Kontrola ujawniła też, że prace legislacyjne nad wdrożeniem dyrektyw dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych były prowadzone opieszale. Wnioski o wprowadzenie projektów ustaw transponujących dyrektywy składano ze znacznymi opóźnieniami – nawet 411 dni po terminie ich implementacji. Ponadto, ministerstwo wstrzymało prace nad transpozycją mechanizmu rozszerzonej odpowiedzialności producenta, co stało się bezpośrednią przyczyną postępowania ze strony Komisji Europejskiej.
NIK zwróciła również uwagę na istotne problemy w funkcjonowaniu bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO). Pomimo wydatkowania niemal 77 mln zł na jej utworzenie i obsługę w latach 2018-2024, system nie spełnia swojego podstawowego celu, jakim jest monitorowanie działań na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów.
W badanych gminach sytuacja również jest niepokojąca. W niemal połowie skontrolowanych gmin i w dwóch na trzy skontrolowane związki gmin nie osiągnięto wymaganych celów w zakresie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów. Według danych z kontrolowanych gmin, w 2022 roku selektywnie zebrano zaledwie 42,3% odpadów komunalnych.
Kontrola wykazała także liczne nieprawidłowości w selektywnym zbieraniu odpadów w gminach, takie jak: niewłaściwe pojemniki, ograniczanie przyjmowania niektórych rodzajów odpadów do PSZOK, nieprawidłowe magazynowanie odpadów, w tym niebezpiecznych, oraz brak rzetelnej kontroli podmiotów odbierających odpady komunalne.
Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje o natychmiastowe działania, w tym zapewnienie pełnej transpozycji przepisów w zakresie ROP, wprowadzenie do BDO funkcjonalności pozwalających na rzetelne monitorowanie rynku odpadów oraz podjęcie przez władze lokalne inicjatyw zapobiegających powstawaniu odpadów komunalnych.
