Zmiana klimatu postrzegana jest głównie jako zjawisko negatywne. Obserwowane ostatnio nagłe i ulewne deszcze oraz gwałtowne powodzie w różnych regionach Europy, a także topnienie pokrywy lodowców, czy wzrost poziomu mórz to tylko niektóre aspekty tego zjawiska. Ale zmiana klimatu może również umożliwić rozprzestrzenianie się roślin w nowe rejony geograficzne, gdzie właśnie na skutek zmian warunków, znajdują one nowe, dogodne dla siebie siedliska.
Wspaniałym przykładem tego zjawiska jest zidentyfikowany właśnie po raz pierwszy na terenie Polski przez interdyscyplinarny zespół naukowców pracujący pod kierunkiem dr hab. Anny Jakubskiej-Busse, prof. UWr podgatunek centurii pospolitej – Centaurium erythraea subsp. majus, rośliny z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Odkrycie to dostarcza ważnych danych, ponieważ takson ten występuje naturalnie w zachodnim regionie Morza Śródziemnego, głównie w Maroku, Algierii, Tunezji, Portugalii, Sardynii, Sycylii, Hiszpanii i Francji, a więc w regionach o znacznie cieplejszym klimacie. Obecność tego podgatunku w południowo-zachodniej Polsce, poza jego naturalnym zasięgiem, została potwierdzona przez naukowców zarówno badaniami morfologicznymi, jak i genetycznymi.
Cudowne właściwości centurii znane od wieków
Centuria pospolita jest rośliną leczniczą, dobrze znaną i wykorzystywaną w wielu regionach Europy od czasów antycznych, jej właściwości lecznicze znane były już w V i IV w. p.n.e. W średniowieczu wchodziła w skład teriaku, czyli wieloskładnikowej mikstury mającej być odtrutką i cudownym panaceum na różnorakie dolegliwości. Ziele centurii było również stosowane w lecznictwie ludowym, gorzkie napary podawano w leczeniu krzywicy, omdleniach oraz zaburzeniach miesiączkowania. Centuria ma wiele różnorodnych zastosowań, działa przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo, przeciwgrzybiczo, uspokajająco, moczopędnie i spazmolitycznie, obniża także ciśnienie krwi i poziom cholesterolu. Ma również działanie antynowotworowe. Jako goryczowy surowiec zielarski do dnia dzisiejszego jest wykorzystywana do leczenia zaburzeń trawienia, ponieważ pobudza wytwarzanie śliny i produkcję soków trawiennych, jest też pomocna w leczeniu zaparć. Wyciągi z centurii są również wykorzystywane w kosmetykach, doskonale nawilżają, zmiękczają oraz poprawiają elastyczność i koloryt skóry.
W Europie zdecydowanie najbardziej rozpowszechnione są jej dwa podgatunki różniące się zasięgiem, tj. C. erythraea subsp. erythraea i C. erythraea subsp. majus. Podgatunki te są odrębne genetycznie i morfologicznie, różnią się m.in. kształtem i wielkością kielichów, wielkością i gęstością kwiatostanów oraz barwą kwiatów. Niestety, identyfikacja podgatunków centurii pospolitej w warunkach naturalnych nie jest prosta, gdyż ta należy do roślin bardzo zmiennych morfologicznie.
Algorytmy podpowiedziały czy podgatunek przetrwa w nowych siedliskach
Poza rozpoznaniem obecności nowego taksonu na terenie Polski, naukowcy zastosowali techniki modelowania rozmieszczenia gatunków (SDM), aby przewidzieć przyszłe potencjalne rozmieszczenie C. erythraea subsp. majus w Europie, związane z ocieplaniem klimatu i powstawaniem dla niego dogodnych siedlisk. Techniki SDM opierają się na analizie statystycznej zależności między występowaniem gatunków a zmiennymi środowiskowymi, co pozwala na identyfikację kluczowych czynników klimatycznych sprzyjających ekspansji badanych taksonów. Modele te wykorzystują różnorodne algorytmy matematyczne, które tworzą projekcje potencjalnych nisz ekologicznych na podstawie punktów występowania gatunku oraz danych klimatycznych. Wspomniana nisza ekologiczna definiuje warunki środowiskowe, w których gatunek może przetrwać i rozmnażać się, obejmując zasoby niezbędne do jego funkcjonowania w ekosystemie.
Krótkoterminowe scenariusze opracowane przez zespół naukowców wskazują, że C. erythraea subsp. majus utrzyma większość swoich obecnych odpowiednich siedlisk i potencjalnie rozszerzy się na niziny Europy Środkowej. Jednak długoterminowe prognozy wskazują na potencjalną redukcję obecnie odpowiednich obszarów dla taksonu, zwłaszcza w południowych częściach zasięgu, z możliwą ekspansją na tereny północno-zachodniej Europy. Wyniki tych badań dostarczają kolejnych wyraźnych dowodów na wpływ trwających zmian klimatycznych na zmiany zasięgu gatunków.
Odkrycie zespołu opublikowane w wysoko punktowanym czasopiśmie
Autorami odkrycia, opublikowanego na łamach czasopisma Science of The Total Environment są dr hab. Anna Jakubska-Busse, prof. UWr – botanik, specjalizująca się w taksonomii roślin oraz dr Anna Brudzińska-Kosior, która w październiku br. obroniła pracę doktorską wykonaną w Zakładzie Botaniki UWr dotyczącą biologii i ekologii centurii pospolitej, a także mgr Adrian Wysocki z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, botanik badający wpływ zmian klimatu na rozmieszczenie gatunków. W skład zespołu autorów wchodzą również pracownicy Uniwersytetu Opolskiego: dr Paweł J. Domagała, który jest genetykiem oraz dwóch botaników – dr hab. Monika Sporek, prof. UO i dr hab. Grzegorz Kosior, prof. UO.
Źródło: UPWr
