Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej (IRENA) wzywa do rewizji tradycyjnego rozumienia bezpieczeństwa energetycznego w kontekście narastających napięć geopolitycznych. W świecie coraz bardziej niestabilnym i nieprzewidywalnym, sektor energetyczny stoi przed wyzwaniami związanymi z taryfami, sankcjami, konfliktami i zakłóceniami łańcuchów dostaw.
Według IRENA, bezpieczeństwo energetyczne musi być obecnie definiowane nie tylko przez pryzmat dostaw paliw kopalnych, ale również przez zdolności produkcyjne energii odnawialnej. Podejście to ma na celu nie tylko dywersyfikację dostaw, ale także wzmocnienie wzrostu gospodarczego i zabezpieczenie krytycznej infrastruktury przed potencjalnym przymusem ekonomicznym.
W 2024 roku zanotowano rekordowy przyrost nowych mocy wytwórczych energii odnawialnej na poziomie 585 gigawatów, co stanowi największy wzrost w historii. Zgodnie ze scenariuszem IRENA dla ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C, do 2050 roku ponad 90% globalnej energii elektrycznej musi pochodzić ze źródeł odnawialnych, przy jednoczesnym odejściu od paliw kopalnych.
Eksperci IRENA podkreślają, że proces transformacji energetycznej jest nie tylko zmianą technologiczną, ale także złożonym wyzwaniem politycznym i ekonomicznym. Kluczowe problemy obejmują napięcia między krajowymi strategiami przemysłowymi a międzynarodowymi ramami handlowymi, ryzyko rozdzielenia technologicznego, zapewnienie sprawiedliwego dostępu do technologii oraz zarządzanie nowymi punktami nacisku geopolitycznego związanymi z czystą energią.
IRENA w raporcie „Geopolityka transformacji energetycznej: Bezpieczeństwo energetyczne” zwraca uwagę, że decydenci nie powinni mechanicznie przenosić myślenia z epoki paliw kopalnych na system oparty na odnawialnych źródłach energii. Agencja zidentyfikowała szereg kwestii, które należy systematycznie uwzględniać przy podejmowaniu decyzji dotyczących zasobów i przewag komparatywnych.
Istotnym elementem transformacji jest również geopolityka surowców krytycznych. Wydobycie niezbędnych minerałów, takich jak lit, kobalt, nikiel i metale ziem rzadkich, jest skoncentrowane w niewielkiej liczbie krajów. Ta koncentracja naraża globalną transformację energetyczną na znaczące zagrożenia, które mogą zagrozić bezpieczeństwu energetycznemu.
Raport IRENA „Geopolityka transformacji energetycznej: Materiały krytyczne” wskazuje, że konkurencja o surowce krytyczne może przerodzić się w wojny handlowe, ograniczenia eksportowe i manipulacje rynkowe, co może spowolnić i podnieść koszty transformacji.
Kwestia geopolityki transformacji energetycznej jest fundamentalna dla przyszłości globalnej polityki klimatycznej i bezpieczeństwa energetycznego. Państwa, które skutecznie zarządzają transformacją, mogą zyskać istotną przewagę konkurencyjną i wpływy na arenie międzynarodowej. Dywersyfikacja łańcuchów dostaw surowców krytycznych, inwestycje w innowacje technologiczne oraz rozwój krajowych zdolności produkcyjnych w sektorze OZE stają się nie tylko elementami strategii energetycznej, ale także narzędziami budowania odporności gospodarczej i niezależności politycznej. Transformacja energetyczna stanowi zatem nie tylko wyzwanie technologiczne i środowiskowe, ale także pole nowej rywalizacji geopolitycznej, której wyniki mogą na dekady określić układ sił na świecie.